Autyzm to całościowe zaburzenie rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego, które wpływa na sposób myślenia, zachowania i kontaktów społecznych, a także wymaga wsparcia na wielu płaszczyznach. Czy wiesz, że według danych ze strony Medycyna Praktyczna do końca września 2022 roku orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na zaburzenia ze spektrum autyzmu miało 82 199 dzieci i młodzieży w Polsce? Sprawdź, co to jest autyzm, z jakimi objawami się wiąże i jak wygląda leczenie tego zaburzenia.
Autyzm – co to znaczy?
Obecnie w terminologii medycznej coraz rzadziej używa się odizolowanego pojęcia „autyzm”. Częściej mówi się o zaburzeniach ze spektrum autyzmu (ang. ASD – Autism Spectrum Disorder). Taka terminologia podkreśla, że objawy i nasilenie mogą być bardzo różne, od łagodnych trudności społecznych po poważne ograniczenia w funkcjonowaniu. Jakie są jego przyczyny? Sprawdzamy.
Przyczyny powstawania tego schorzenia nie zostały do końca wyjaśnione. Na przestrzeni lat powstawały różne teorie wskazujące potencjalne przyczyny, takie jak oziębłość emocjonalna rodziców wobec dziecka czy wpływ szczepionek MMR. Nie zostało to jednak potwierdzone podczas późniejszych badań. Co to jest autyzm? Jakie czynniki mogą sprzyjać jego wystąpieniu? Sprawdźmy.
Czynniki genetyczne
Badania wskazują, że ASD (zaburzenia ze spektrum autyzmu) ma silne podłoże genetyczne. U bliźniąt jednojajowych zgodność w występowaniu zaburzeń wynosi 60–90%, co potwierdza znaczenie genów w rozwoju spektrum autyzmu.
W jednym z największych projektów bliźniaczych – California Autism Twins Study opublikowanym w JAMA Psychiatry – wykazano, że wskaźnik zgodności dla ASD wynosi średnio 77% u chłopców i 50% u dziewczynek (Hallmayer i in., 2011). Współczesne analizy dowodzą również, że zarówno genetyka, jak i czynniki środowiskowe odgrywają istotną rolę. Zidentyfikowano też konkretne mutacje w genach, takich jak CHD8, SHANK3 czy SCN2A, które istotnie zwiększają ryzyko wystąpienia ASD.
Czynniki neurologiczne
Najnowsze badania Journal of Neurodevelopmental Disorders wykazały, że u dzieci w wieku 8-12 lat silniejsza łączność między siecią wizualną a system struktur mózgowych była związana z nasileniem objawów społecznych ASD (zaburzenia ze spektrum autyzmu). Wyniki te wpisują się w szersze analizy neuroobrazowe. Pokazują one nieprawidłowości w strukturze i funkcjonowaniu mózgu osób z ASD. Zmiany w połączeniach między różnymi obszarami mogą wpływać na przetwarzanie informacji, zachowania społeczne i reakcje emocjonalne.
Czynniki środowiskowe
Do czynników środowiskowych i okołoporodowych zwiększających ryzyko wystąpienia zaburzeń ze spektrum autyzmu zalicza się m.in.:
- wiek rodziców;
- niską masę urodzeniową dziecka;
- skrajne wcześniactwo;
- ciąże mnogie;
- choroby autoimmunologiczne u matki.
Co istotne, według metaanalizy opublikowanej w BMC Psychology (2024):
- podwyższony wiek matki zwiększa ryzyko ASD o około 47%;
- podwyższony wiek ojca zwiększa ryzyko ASD o około 51%.
Trzeba podkreślić, że nie ma jednoznacznych dowodów na to, że wspomniane wyżej czynniki bezpośrednio powodują ASD – raczej wchodzą w interakcje z genetyką, zwiększając podatność na rozwój zaburzeń.
POSTAW NA ROZWÓJ I ZOSTAŃ SPECJALISTĄ W TERAPII OSÓB ZE SPEKTRUM AUTYZMU!
Objawy autyzmu u dziecka – na co zwracać uwagę?
Symptomy sugerujące autyzm objawiają się na dość wczesnym etapie i można go zdiagnozować już u kilkunastomiesięcznego dziecka. Wymaga to jednak obszernej analizy diagnostycznej, gdyż objawy mogą nie być specyficzne, ich zakres może być różnorodny i o zmiennym nasileniu.
Diagnoza jest poprzedzona badaniami przeprowadzonymi przez psychologa, psychiatrę oraz pedagoga specjalnego. Zachowania, na które należy zwrócić szczególną uwagę to:
- brak reagowania uśmiechem na twarze bliskich u niemowląt;
- unikanie kontaktu wzrokowego;
- brak gaworzenia do 12 miesiąca życia;
- nadwrażliwość na dźwięki, zapachy, dotyk.
U starszych dzieci można zaobserwować również czynniki takie jak:
- wycofanie;
- brak zainteresowania kontaktem z innymi, niechęć do wspólnej zabawy;
- brak zrozumienia reguł społecznych i trudności w podporządkowaniu się im;
- niesłuchanie poleceń, brak reakcji na swoje imię;
- brak spontanicznych odruchów i reakcji;
- brak tolerancji na zmiany;
- ograniczenia i wybiórczość zainteresowań;
- nieprawidłowy rozwój mowy – zapominanie słów, tworzenie własnego języka, używanie zwrotów nieadekwatnych do sytuacji, brak mowy w ogóle;
- rozumienie mowy w sposób dosłowny, bez zrozumienia intencji rozmówcy;
- trudności w odczytywaniu gestów i mimiki, problem z naśladowaniem;
- niezwracanie uwagi na uwagi, emocje i gesty innych osób;
- sztywność zachowania, powtarzalność, rytuały;
- zaburzenia koncentracji;
- zachowania autoagresywne.
Zaburzenia ze spektrum autyzmu: rodzaje i stopnie nasilenia
Ponieważ objawy mogą występować wybiórczo i mieć różne nasilenie, stąd ogólna nazwa zaburzeń ze spektrum autyzmu, czyli ASD. W zależności od stopnia zaawansowania i wpływu czynników dodatkowych diagnozuje się poszczególne stany takie jak między innymi:
- autyzm dziecięcy;
- autyzm atypowy;
- zespół Retta;
- zespół Aspergera;
- dziecięce zaburzenia dezintegracyjne.
Objawy zaburzeń neurorozwojowych ujawniają się na wczesnym etapie, jednakże mogą nie być dość wyraźne i wtedy często diagnoza następuje w wieku dorosłym. Co to jest autyzm i jakie rodzaje tego schorzenia mogą występować?
Autyzm dziecięcy
To zaburzenie rozwojowe, którego objawy ujawniają się we wczesnym dzieciństwie i wpływają na funkcjonowanie w wielu sferach życia. Najczęściej obserwuje się:
- diagnozę do trzeciego roku życia, jeśli spektrum objawów jest wyraźne i jednoznaczne;
- częstsze rozpoznawanie u chłopców, co może wynikać m.in. z silniejszej ekspresji nieprawidłowych zachowań w tej grupie;
- trudności w komunikacji i interakcjach społecznych – dzieci mogą unikać kontaktu wzrokowego, mieć ograniczoną mimikę i gestykulację, a także opóźnienia w rozwoju mowy;
- specyficzne wzorce zachowań i zainteresowań – np. powtarzalne ruchy (machanie rękami), uporczywe przywiązanie do rutyny czy intensywne zainteresowania w wąskim zakresie;
- problemy z regulacją emocji – przejawiające się trudnościami w radzeniu sobie ze stresem i emocjami oraz nagłymi wybuchami złości lub frustracji.
Autyzm atypowy
Atypowa postać zaburzeń ze spektrum charakteryzuje się objawami zbliżonymi do typowej postaci ASD rozpoznawanej u najmłodszych, ale pojawia się dopiero w późniejszym wieku. Co to jest autyzm atypowy? Sprawdźmy poniżej.
- Objawy obejmują zaburzony odbiór wrażeń zmysłowych oraz trudności w komunikowaniu się i wyrażaniu emocji.
- Osoby z tą przypadłością mogą mieć problemy w rozpoznawaniu uczuć i intencji innych osób.
- Diagnoza często następuje dopiero w wieku dorosłym z powodu dyskretniejszych objawów lub współistnienia innych schorzeń.
- Spektrum autyzmu może obejmować różne profile objawów – od niewielkich trudności w nauce po poważne problemy wpływające na codzienne funkcjonowanie.
- Możliwości intelektualne osób z autyzmem atypowym są zróżnicowane – diagnoza może współistnieć z niepełnosprawnością intelektualną, ale także występować przy przeciętnej lub ponadprzeciętnej inteligencji.
Zespół Retta oraz zespół Aspergera
Te zaburzenia są również neurologicznymi zaburzeniami rozwojowymi, zaliczanymi do ASD. O ile zespół Retta w klasycznej postaci diagnozowany jest wyłącznie u dziewczynek, o tyle zespół Aspergera nie wykazuje związku z płcią.
Zespół Retta
Zespół Retta jako osobna jednostka został usunięty z klasyfikacji ICD-10, jednakże osoby wykazujące jego symptomy wraz zaburzeniami ze spektrum autyzmu otrzymują diagnozę „powiązane z Zespołem Retta”. Jego objawy to:
- utrata zdolności manualnych;
- powtarzalne ruchy rąk (np. klaskanie, stukanie);
- niski wzrost;
- małe ręce i głowa;
- napady padaczkowe;
- przykurcze mięśniowe.
Do tego dochodzą objawy ze spektrum autyzmu, takie jak zanik mowy, problemy z komunikacją i kontaktami społecznymi, unikanie kontaktu wzrokowego, ataki paniki.
Zespół Aspergera
Zespół Aspergera, często nazywany jest autyzmem wysoko funkcjonującym, będącym łagodniejszą formą autyzmu dziecięcego. Często diagnozowany jest u osób dorosłych jako relatywnie łagodne zaburzenia rozwojowe, gdzie głównym problemem jest brak umiejętności nawiązywania relacji społecznych.
Z jakimi dodatkowymi objawami się wiąże? Oprócz podstawowych trudności charakterystycznych dla zaburzeń ze spektrum autyzmu u wielu dzieci można zauważyć także:
- wyraźną niechęć do zmian w codziennej rutynie lub otoczeniu;
- sztywność w sposobie myślenia i działania, przy zachowanym prawidłowym poziomie intelektualnym;
- wąski zakres zainteresowań oraz powtarzalne formy aktywności, którym dziecko poświęca szczególnie dużo uwagi.
Głównym kryterium, które różnicuje zespół Aspergera od cięższych zaburzeń ze spektrum autyzmu, jest brak opóźnienia w rozwoju mowy czy jej zaburzeń, a także normalny rozwój poznawczy.
Autyzm – terapia i leczenie
ASD zostaje do końca życia, nie da się go cofnąć ani całkowicie wyleczyć. Jednakże wczesna diagnoza i wdrożenie procesu terapeutycznego może prowadzić do poprawy funkcjonowania osoby z autyzmem w stopniu zbliżonym lub równoznacznym z wyleczeniem. Objawy mogą być wtedy niezwykle dyskretne i osłabione.
W leczeniu ASD duże znaczenie ma terapia, która łączy w sobie działania edukacyjne i behawioralne. Jest prowadzona przez psychologa, pedagoga specjalnego, logopedę oraz rehabilitanta – w zależności od potrzeb i możliwości dziecka. Ważne jest wczesne wdrożenie i intensywna, systematyczna praca. Podczas terapii prowadzone są:
- zajęcia teatralne;
- aktywności muzyczne;
- zajęcia plastyczne;
- ćwiczenia logopedyczne;
- terapia SI – wspomaga i integruje rozwój układu nerwowego;
- hipoterapia – dodatkowym czynnikiem wspierającym jest żywa istota o zbliżonych reakcjach do osób ze spektrum autyzmu, co bardzo wspomaga działania terapeutyczne.
Zajęcia edukacyjne mają na celu wspieranie samodzielności, naukę codziennych czynności i umiejętności społecznych, naukę mowy bądź alternatywnych form komunikacji, radzenie sobie ze stresem, nawiązywania przyjaźni.
Leczenie farmakologiczne ASD ma zastosowanie jedynie uzupełniające – umożliwia złagodzenie niektórych objawów i jest stosowane w celu poprawy nastroju, koncentracji, czy jako środek uspokajający.
Jak zdobyć kompetencje do terapii osób ze spektrum autyzmu? Sprawdź dostępne opcje
Terapia pacjentów ASD jest prowadzona przez specjalistów, którzy posiadają odpowiednie przygotowanie do pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, wymagającymi wsparcia i pomocy w przekraczaniu trudności. Takie kompetencje można nabyć np. na studiach podyplomowych „Edukacja i terapia osób ze spektrum autyzmu z elementami integracji sensorycznej”, gdzie zdobędziesz wiedzę o rozwoju i funkcjonowaniu osób autystycznych oraz ich specyficznych potrzebach edukacyjnych.
Dlaczego warto wybrać studia podyplomowe z edukacji i terapii osób ze spektrum autyzmu?
Studia podyplomowe mają charakter kwalifikacyjny i pozwalają uzyskać kompetencje w zakresie integracji sensorycznej ze szczególnym uwzględnieniem dzieci oraz młodzieży z takimi zaburzeniami. Absolwenci są przygotowani do przeprowadzenia diagnozy oraz terapii, a także wsparcia rodziny i otoczenia dziecka, które posiada niezwykle indywidualną osobowość.
Czy znasz już odpowiedź na pytanie, co to jest autyzm? Chcesz zdobyć praktyczne kompetencje oraz pewność w pracy z osobami z ASD? Zapisz się na studia podyplomowe dostępne w ofercie studia-pedagogiczne.pl. Rozwijaj swoją karierę i realnie wpływaj na życie osób ze spektrum.
