Wadami wymowy nazywamy zniekształconą, niewyraźną oraz niezrozumiałą mowę. W zależności od przyczyn i rodzaju schorzenia, wprowadza się odpowiednią terapię logopedyczną w celu skorygowania wad. Istotna jest również profilaktyka – dzięki odpowiednim ćwiczeniom można zapobiec problemom werbalnym w przyszłości.
Skąd się biorą problemy z wymową?
Wiele czynników ma wpływ na to, czy dziecko będzie prawidłowo wymawiać głoski: budowa anatomiczna aparatu mowy, funkcjonowania układu nerwowego czy słuchu, a także wpływ otoczenia w którym dziecko się wychowuje i podejścia opiekunów do zauważonych dysfunkcji. Wady wymowy są też ściśle związane z umiejętnością prawidłowego ssania, gryzienia, żucia czy przełykania; wiążą się również z możliwościami poznawczymi dziecka – w dużej mierze uczy się ono poprzez naśladowanie i pozytywne doświadczenia.
Ogólnie zakłócenia wymowy można podzielić na trzy grupy:
- zaburzenia artykulacji – przyczyną może być niepoprawna praca mięśni, nieprawidłowy rozwój układu zębowego, problemy z przetwarzaniem dźwięków;
- wady zgryzu;
- rzekomo prawidłowa artykulacja, spowodowana jednak kompensacją układów (np. niesprawność mięśniową), przez co mogą występować w przyszłości problemy innego rodzaju: ścieranie uzębienia czy zaburzenia w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych; prowadzi to do silnego bólu, szumów usznych czy migreny.
Najczęstszymi zaburzeniami zdiagnozowanymi przez logopedów są: jąkanie, seplenienie, rotacyzm i lambdacyzm:
- seplenienie: nieprawidłowe wymawianie głosek: /s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, cz, dż, ż/;
- jąkanie: zacinanie, brak płynności podczas wypowiedzi;
- rotacyzm: zamienianie głosek, np. zamiast /r/ dziecko mówi /l/ lub j/;
- lambdacyzm: zamiana głoski /l/ na /j/, a także pomijanie jej w wymowie.
Wsparcie specjalisty nie zawsze bywa konieczne, jednak jeżeli trudności utrzymują się przez dłuższy czas, warto skonsultować się z logopedą – zaproponuje on najlepszą terapię i ćwiczenia do wykonywania w domu, aby skorygować powstające wady.
Wady wymowy spowodowane dodatkowymi czynnikami
Problemy z komunikacją werbalną mogą również powstać w przypadku zaburzeń związanych ze sferą umysłową. Należą do takie, które spowodowane są przez zaburzenia intelektualne, w sferze emocjonalnej bądź na skutek zaburzeń psychicznych. Może to też być całkowity brak rozwoju mowy bądź częściowa lub całkowita jej utrata.
Jakie objawy powinny wzbudzić niepokój?
Każde dziecko rozwija się w innym tempie, i w różnym okresie zdobywa poszczególne umiejętności. Jednakże okresy ich nabywania można uśrednić, dzięki czemu istnieje punkt odniesienia by określić, czy zaczyna występować problem. Ogólnie przyjęte ramy, które pozwalają określić możliwości dziecka pod względem artykulacyjnym wyglądają następująco:
- wymawianie do końca 1 roku życia głosek: /p, b, m, pi, bi, mi/
- ok. 1 – 2 r.ż.: /ś, ź, ć, dź oraz ń, j/
- ok. 1,5 – 2,5 r.ż.: /k, g, ch, ki, gi, chi/
- ok. 2 – 2,5 r.z.: /f, w, fi, wi/
- ok. 2,5 – 3,5 r.ż.: /l/
- ok. 3 – 4,5 r.ż.: /s, z, c,dz/
- ok. 4,5 – 6 r.ż.: /r/
- ok. 5 – 6 do 7 r.ż.: /sz, ż, cz, dż/
Sytuacje, które powinny zwrócić uwagę opiekunów to w szczególności takie, podczas gdy dziecko:
- zamienia głoski,
- opuszcza głoski na początku lub końcu wyrazu,
- zmienia znaczenie wyrazu,
- mówi cicho, niewyraźnie;
- wykazuje wady narządów artykulacyjnych (wady zgryzu, za duży bądź stale wysunięty język, rozszczep podniebienia),
- nie słyszy.
Takie objawy powinny skłonić do jak najszybszej wizyty u specjalisty w celu diagnozy i przeprowadzenia terapii. W szczególnym przypadkach może też okazać się konieczna współpraca z innymi specjalistami.
Terapia logopedyczna – jak wygląda?
Terapia zawsze jest dostosowana indywidualnie – w taki sposób, aby jej efekt był jak najbardziej korzystny dla dziecka i zgodnie z jego potrzebami. Niekiedy terapię logopedyczną łączy się z terapią psychologiczną, leczeniem ortodontycznym, foniatrycznym bądź neurologicznym.
Logopedia – ćwiczenia
Leczenie wad wymowy u dzieci musi być zorganizowane w taki sposób, aby sprawiało wrażenie zabawy. . Zajęcia nie mogą być monotonne czy nudne – dzieci, które czerpią satysfakcję z zajęć, są bardziej w nie zaangażowane – co przekłada się na efektywność terapii. Z tego powodu logopedia przedszkolna i wczesnoszkolna wymaga sporej dozy kreatywności.
Rodzaje ćwiczeń podczas terapii dzielą się na kilka grup:
- ćwiczenia rozgrzewające aparat mowy – zazwyczaj wykonywane przed lustrem;
- ćwiczenia usprawniające motorykę małą u dziecka – są to ćwiczenia manualne: wycinanie, układanie, dopasowywanie czy rysowanie,
- naśladowanie dźwięków z otoczenia, np.: zwierząt czy pojazdów. Regularnie powtarzane dźwięki wypracowują u dziecka prawidłową zdolność do artykulacji danych głosek.
Na zajęciach z logopedą dzieci oglądają ilustracje, czytają książki czy też biorą udział w zabawach słownych – wyliczanki, rymowanki bądź piosenki dziecięce. Wykorzystywane są również zabawy dydaktyczne, ćwiczące pisanie i czytanie, gimnastyczne czy zadań doskonalących orientację przestrzenną. Podczas terapii stosowane są również różnego rodzaju akcesoria logopedyczne, jak na przykład gryzaki, specjalne wibratory (masażery), szpatułki czy urządzenia do ćwiczeń oddechowych. Odpowiedni wybór gier, zabaw i narzędzi oraz właściwa realizacja planu terapeutycznego dają duże szanse powodzenia terapii.
Bardzo ważne jest, aby dużo rozmawiać z dzieckiem, wyraźnie artykułując głoski i słowa; czytanie, opowiadanie i rymowanki mogą być świetną profilaktyką rozwoju aparatu mowy i prawidłowych nawyków.
Kwalifikacje logopedy
Jak zostać logopedą? Możliwości jest kilka – również dla osób, które nie posiadają wykształcenia kierunkowego. Jedną z nich są studia podyplomowe logopedia – podyplomowe dlatego, że jedynie wykształcenie wyższe daje uprawnienia do zdobywania tych kwalifikacji zawodowych. Studia te mają charakter kwalifikacyjny i nadają uprawnienia do wykonywania zawodu logopedy lub nauczyciela logopedy – w zależności od posiadanego już wykształcenia czy dodatkowych uprawnień. Ich celem jest praktyczne i teoretyczne przygotowanie słuchaczy do pracy z dziećmi, młodzieżą oraz dorosłymi, posiadającymi zaburzenia i w komunikacji językowej w zakresie: rozpoznawania i diagnozowania zaburzeń, dokonywania ich charakterystyki i prowadzenia terapii, zróżnicowanej ze względu na istotę tych nieprawidłowości.
Wykwalifikowani logopedzi mogą pracować w takich miejscach, jak: szkoły i przedszkola, poradnie psychologiczno-pedagogiczne, poradnie specjalistyczne, przychodnie czy gabinety prywatne.
