Ostatnia aktualizacja artykułu: 15 marca 2024
Fundamentem procesu edukacji w środowisku szkolnym jest bez wątpienia komunikacja nauczyciela z uczniami. Zajmowane pozycje, doświadczenia czy nagromadzone emocje mogą być jednak przyczyną wielu trudności, z którymi mogą borykać się obydwie strony. Bariery w komunikacji z uczniami mogą zakłócać proces kształcenia, dlatego ważne jest odpowiednie rozpoznanie problemu i odpowiednia reakcja.
Specyficzne warunki komunikacji w środowisku szkolnym
Komunikacja nauczyciela z uczniem jest specyficzna przede wszystkim z uwagi na miejsce, w którym do niej dochodzi, role, jakie pełnią obydwie strony, a także trudności, z jakimi się borykają. To trzy podstawowe czynniki, które mogą negatywnie wpłynąć na relację wychowawczą. Warto zwrócić uwagę, że na odpowiedni dobór oraz przekaz informacji wpływa podejście obydwu stron, dlatego to, co może wydawać się trudnością dla ucznia, niekoniecznie może być tym samym dla nauczyciela.
ZAPISZ SIĘ NA PEDAGOGICZNE STUDIA DLA NAUCZYCIELI I ZDOBĄDŹ UPRAWNIENIA DO PRACY W SZKOLE
Jakie są bariery w komunikowaniu się?
Aby przyjrzeć się problemom komunikacji na linii nauczyciel-uczeń, warto na początku wyróżnić kilka podstawowych barier komunikacyjnych, jakie zostały na przestrzeni lat wyodrębnione przez wielu badaczy. Odbiorca może nie zrozumieć się nadawcą z uwagi na obecność:
- negatywnych emocji,
- nadmiaru informacji,
- różnic językowych,
- odmiennego postrzegania rzeczywistości,
- niespójności komunikatów niewerbalnych oraz werbalnych,
- szumu komunikacyjnego.
Co pomaga a co przeszkadza w komunikacji? – ważne rady dla nauczycieli
Nastawienie do ucznia
Za kluczową rolę w nawiązywaniu i podtrzymywaniu pozytywnej relacji z dzieckiem uznaje się nastawienie nauczyciela do ucznia. Może ono wynikać z pewnego schematu myślowego pedagoga, który dotyczy sposobu zachowania, wyglądu czy ogólnego klasyfikowania ludzi – np. sympatyczny uczeń to otwarta osoba, podczas gdy cicha jednostka musi uchodzić za spokojną. Nauczyciel nie powinien więc oceniać zanim nie pozna dobrze ucznia i nie będzie kierował się różnego rodzaju uprzedzeniami czy stereotypami.
Nadmiar komunikatów
W komunikacji bardzo ważna jest aktywność każdego z rozmówców, jednak w tej relacji wykazuje ją bez wątpienia częściej nauczyciel. Szacuje się, że może on mówić od 50 do 70% czasu podczas każdej lekcji. Choć jest to naturalne i wynika z faktu, iż to nauczyciel przekazuje wiedzę uczniom opowiadając o różnych zjawiskach, bardzo ważne jest, aby nauczyciel pozostawił również przestrzeń dla uczniów. Niestety często nauczyciele o tym zapominają, przez co niektóre lekcje wyglądają niczym wykład. Uczniowie czują się wówczas pomijani i niechętnie wykazują swoją aktywność, gdy jest taka potrzeba. Pomocna okaże się aktywizacja ucznia, który będzie miał możliwość nie tylko zadania pytania na dany temat, ale również wypowiedzenia się w danym temacie.
Moralizowanie
Bardzo zgubne w kontekście budowania relacji nauczyciela z uczniem okazuje się moralizowanie. Stanowi ona barierę z uwagi na fakt, iż nauczyciel wydający polecenie często nie bierze pod uwagę opinii ucznia podkreślając swoją pozycję i „władzę” nad dzieckiem. Moralizowanie daje złudne poczucie oddziaływania na ucznia, dlatego nauczyciel nie powinien narzucać żadnych wskazówek, jeśli nie wymaga tego dana sytuacja.
Przekonanie o własnej racji
Bardzo poważną barierę stanowi również przekonanie nauczyciela o własnej racji i reagowanie negatywnymi emocjami w przypadku, gdy uczeń zada niewygodne pytanie lub zwróci uwagę na pewną nieścisłość. Ważne jest, aby nauczyciel zawsze dał szansę na wyjaśnienie danej sytuacji, ponieważ również nauczycielowi może zdarzyć się pomyłka lub jego pomysł może okazać się nietrafiony.
Bariery komunikacyjne z perspektywy nauczyciela
W komunikacji nie tylko nauczyciel popełnia jednak błędy. Uczniowie również wielokrotnie przyczyniają się do osłabienia relacji i jakości komunikatów mających charakter edukacyjny i wychowawczy. Zalicza się do nich:
- wybiórczość słuchania,
- nieszczerość,
- niewłaściwą interpretację,
- bierność w komunikacji – przyjęcie postawy słuchającego.
Jak radzić sobie z barierami komunikacyjnymi?
Najważniejsze jest, aby nauczyciel w odpowiednim momencie dostrzegł pewne nieprawidłowości w komunikacji z uczniem i odpowiednio na nie zareagował. Choć powyższe przykłady barier komunikacyjnych dotyczą środowiska szkolnego i relacji nauczyciela z uczniem, istnieje kilka podstawowych wskazówek, dzięki którym bariery komunikacyjne zostaną ograniczone do minimum.
Jakie są zasady skutecznej komunikacji? Tych jest naprawdę dużo, jednak do podstawowych zalicza się:
- dostosowanie języka do rozmówcy,
- uważne słuchanie,
- zachowanie koncentracji,
- brak krytykowania i rozkazywania,
- opanowanie stresu,
- przygotowanie do rozmowy.
Studia podyplomowe dla nauczycieli – zdobądź wiedzę na temat komunikacji z uczniami
Nauczyciele mogą uniknąć barier komunikacyjnych wykorzystując wiedzę zdobytą podczas realizacji studiów pedagogicznych, które przygotowują słuchacza z zakresu warsztatu pracy nauczyciela oraz organizacji procesu nauczania.
