Integracja sensoryczna (SI) to proces prawidłowego odbierania i przetwarzania bodźców przez zmysły i układ nerwowy. Jego kształtowanie zaczyna się już w łonie matki i intensywnie rozwija podczas pierwszych lat życia. Czasami jednak rozwój ten nie przebiega prawidłowo, prowadząc do różnego rodzaju zaburzeń.
Integracja sensoryczna – zaburzenia
Przez cały czas organizm dziecka odbiera mnóstwo informacji. Dzieje się to za pomocą zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, smak, węch) oraz układy: przedsionkowy i proprioceptywny. Zmysły dostarczają informacji z zewnątrz, natomiast wymienione układy wysyłają informacje bezpośrednio dotyczące ciała, takie jak: w jakiej pozycji się znajduje oraz co się z nim dzieje; odpowiadają za odpowiednie napięcie mięśniowe, poczucie równowagi i orientacji w przestrzeni. Wszystkie te elementy są przetwarzane przez układ nerwowy i przesyłane do mózgu, gdzie wytwarzany jest sygnał do reakcji na bodziec.
Jeżeli któryś z układów jest zaburzony, to wytwarzane reakcje są nieprawidłowe. Może to znacznie utrudniać proces rozwoju dziecka, a tym samym negatywnie wpływać na jakość jego życia.
Co może wskazywać na zaburzenia z SI?
Zaburzenia integracji sensorycznej mogą objawiać się na różne sposoby. Szczególnie należy zwrócić uwagę na takie zachowania dziecka, jak:
- nadmierna płaczliwość, niepokój,
- niechęć do brania na ręce, przytulania, dotyku,
- brak tolerancji na ostre światło, głośniejsze dźwięki,
- trudności ze snem, jedzeniem,
- wpadanie na przedmioty, potykanie się,
- brak koncentracji,
- nadwrażliwość, agresja – zachowania nieadekwatne do sytuacji,
- unikanie dotykania różnych rzeczy, pobrudzenia rąk,
- mylenie kierunków, niezdarność,
- nadmierny spokój lub przeciwnie – bycie w ciągłym ruchu,
- problem z adaptacją do nowego otoczenia,
- trudności w szkole – czytanie, pisanie, wycinanie – mylenie i odwracanie znaków, nie trzymanie się linii przy wycinaniu, kolorowaniu,
- nie zwracanie uwagi na niebezpieczeństwo,
- nieumiejętność zorganizowania sobie prostej zabawy.
Podane przykłady mogą być symptomami zaburzeń integracji sensorycznej. Trudności szkolne, zaburzenia ruchowe, nadpobudliwość czy nadwrażliwość – zakłócają codziennie funkcjonowanie, utrudniają kontakty zarówno z bliskimi, jak i w grupie rówieśników oraz opóźniają rozwój, co w konsekwencji może prowadzić do niskiej samooceny i innych zaburzeń psychicznych.
Terapia integracji sensorycznej
Aby zniwelować te deficyty i poprawić jakość życia dziecka, przeprowadza się terapię integracji sensorycznej. Ma ona na celu usprawnić prawidłowe przetwarzanie bodźców, dzięki czemu organizm będzie prawidłowo reagował na sytuacje, w których się znajduje. Terapia poprzedzona jest diagnozą, na którą składa się badanie i obserwacja dziecka, wywiad z opiekunami oraz zebranie informacji z kwestionariusza sensomotorycznego. Na podstawie diagnozy terapeuta dobiera zajęcia, które będą wspomagać prawidłowy rozwój nerwowy i integrację zmysłową. Mogą to być na przykład:
- huśtanie, turlanie, bujanie,
- balansowanie, wchodzenie na drabinki,
- zawijanie w kocyk,
- zabawa w basenie z piłeczkami,
- malowanie palcami,
- gry z piłką,
- masaże.
Do tego dochodzą różnego rodzaju ćwiczenia, które kształtują i pobudzają – lub wyciszają – odpowiednie zmysły. Zajęcia i zabawy dobierane są odpowiednio do problemu, możliwości dziecka, jego kondycji fizycznej i psychicznej, a także aktualnego stanu pobudzenia – nie da się więc z góry zaplanować przebiegu spotkania. Należy cały czas obserwować dziecko – na to, jak reaguje i czy jest zadowolone.
Takie zajęcia trwają około godziny – raz, dwa razy w tygodniu. Mierzalne efekty widać już po kilku tygodniach, natomiast całkowity czas trwania terapii zależny jest od indywidualnego przebiegu integracji u dziecka.
Cele terapii integracji sensorycznej
Dzięki terapii – zajęciom i zabawom prowadzonym przez terapeutę oraz regularnym ćwiczeniom w domu – następuje zwiększenie sprawności fizycznej, poprawia się koncentracja, rozwijają się również funkcje słuchowe i wzrokowe. Dziecko lepiej kontroluje emocje i zaczyna reagować poprawnie na sytuacje, w jakich się znajduje. Uczy się samoakceptacji i rozwija abstrakcyjne myślenie. To wszystko sprzyja prawidłowemu rozwojowi – zarówno fizycznie, jak i psychicznie.
Kto może prowadzić terapię integracji sensorycznej?
Aby zostać terapeutą i móc prowadzić zajęcia z SI, niezbędne jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji. Dobrym wyborem są studia podyplomowe z integracji sensorycznej, podczas których nabywana jest wiedza i kompetencje, które pozwalają na pracę z dziećmi wymagającymi takiej pomocy. Studia te skierowane są głównie do osób posiadających wykształcenie medyczne – fizjoterapeutów, logopedów, ale również psychologów, nauczycieli czy wychowawców. Jest świetnym narzędziem dla tych, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę na temat terapii i pracy z dziećmi dysfunkcyjnymi.
Ukończenie studiów podyplomowych na kierunku Integracja sensoryczna potwierdzone jest dokumentem zgodnym z wytycznymi MEiN, co pozwala na przeprowadzanie terapii w systemie oświaty, ale nie tylko. Wykwalifikowany terapeuta może pracować w szkołach, placówkach podległych Ministrowi Edukacji Naukowej czy we własnym gabinecie. Posiada odpowiednie kompetencje, by wspomagać rozwój dzieci zaburzonych sensorycznie, również tych z autyzmem, zespołem Aspergera czy ADHD.
