Zespół Kannera, lub inaczej autyzm – to całościowe zaburzenie rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego, ingerujące w osobowość człowieka. Powoduje trudności w obszarze rozwoju i funkcjonowania, przez co wymaga wielokierunkowego wsparcia terapeutycznego.
Autyzm – co to znaczy?
Przyczyny powstawania autyzmu nie zostały do końca wyjaśnione. Na przestrzeni lat powstawały różne teorie wskazujące potencjalne przyczyny, takie jak oziębłość emocjonalna rodziców wobec dziecka czy wpływ szczepionek MMR, nie zostało to jednak potwierdzone podczas późniejszych badań. Obecnie jako czynniki mogące sprzyjać wystąpieniu autyzmu wskazuje się:
- czynniki genetyczne – występowanie mutacji genetycznych czy chromosomalnych, stwardnienie guzowate;
- nieprawidłowości w okresie ciąży lub porodu – m.in. niedotlenienie płodu, zakażenia, cukrzyca ciężarnych, konflikt serologiczny, powikłania okołoporodowe, niska masa urodzeniowa;
- zaawansowany wiek ojca dziecka (powyżej 40 roku życia);
- zaburzenia immunologiczne i przemian metabolicznych;
Skutkuje to nieprawidłowym rozwojem mózgu we wczesnym dzieciństwie, co prowadzi do odmiennego postrzegania świata zewnętrznego i skupieniem się na swoim w własnym, wewnętrznym świecie. Dzieci ze zdiagnozowanym autyzmem zamykają się w świecie własnych przeżyć, stąd nazwa tego stanu – słowo autyzm pochodzi z języka starogreckiego (αὐτός – autós) i oznacza “sam”.
Objawy autyzmu u dziecka – na co zwracać uwagę?
Symptomy sugerujące autyzm objawiają się na dość wczesnym etapie i można go zdiagnozować już u kilkunastomiesięcznego dziecka. Jednakże wymaga to obszernej analizy diagnostycznej, gdyż objawy mogą nie być specyficzne, ich zakres może być różnorodny i o zmiennym nasileniu.
Diagnoza jest poprzedzona badaniami przez psychologa, psychiatrę oraz pedagoga specjalnego i opiera się na podstawie kryteriów Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Zachowania, na które należy zwrócić szczególną uwagę to:
- brak reagowania uśmiechem na twarze bliskich u niemowląt,
- unikanie kontaktu wzrokowego,
- brak gaworzenia do 12 miesiąca życia,
- nadwrażliwość na dźwięki, zapachy, dotyk.
U starszych dzieci można zaobserwować również:
- wycofanie,
- brak zainteresowania kontaktem z innymi, niechęć do wspólnej zabawy,
- brak zrozumienia reguł społecznych i trudności w podporządkowaniu się im,
- nie wykonywanie poleceń, brak reakcji na swoje imię,
- brak spontanicznych odruchów i reakcji,
- brak tolerancji na zmiany,
- ograniczenia i wybiórczość zainteresowań,
- nieprawidłowy rozwój mowy – zapominanie słów, tworzenie własnego języka, używanie zwrotów nieadekwatnych do sytuacji, brak mowy w ogóle,
- rozumienie mowy w sposób dosłowny, bez zrozumienia intencji rozmówcy,
- trudności w odczytywaniu gestów i mimiki, problem z naśladowaniem,
- nie zwracanie uwagi na uwagi, emocje i gesty innych osób,
- sztywność zachowania, powtarzalność, rytuały,
- zaburzenia koncentracji,
- zachowania autoagresywne.
Ponieważ objawy mogą występować wybiórczo i mieć różne nasilenie, stąd ogólna nazwa zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD – z jęz. angielskiego Autism Spectrum Disorder) . W zależności od stopnia ich głębokości i czynników dodatkowych, diagnozuje się poszczególne stany:
- autyzm dziecięcy,
- autyzm atypowy,
- zespół Retta,
- zespół Aspergera,
- dziecięce zaburzenia dezintegracyjne.
Objawy zaburzeń neurorozwojowych ujawniają się na wczesnym etapie, jednakże mogą nie być dość wyraźne i wtedy często diagnoza następuje w wieku dorosłym.
Autyzm dziecięcy
Autyzm dziecięcy diagnozuje się do trzeciego roku życia, jeżeli spektrum objawów jest widoczne i jednoznaczne. Częściej diagnozowany jest u chłopców, chociaż może mieć na to wpływ silniejsza ekspresja nieprawidłowych zachowań u tej płci.
Autyzm atypowy
Objawy stwierdzone w autyzmie atypowym są takie same jak w autyzmie dziecięcym – polegają na zaburzonym odbiorze wrażeń zmysłowych, a także trudności w komunikowaniu się, wyrażaniu własnych emocji oraz rozpoznawaniu ich u innych, w tym ich uczuć i intencji. Różnica jednak polega na tym, że zostały wykryte i zdiagnozowane w wieku późniejszym – często u osób dorosłych. Wpływ na to mogły mieć dyskretniejsze objawy, lub współistnienie dodatkowych schorzeń, zaburzających pełen obraz diagnostyczny.
Spektrum autyzmu może mieć różne profile objawów. Mogą to być dzieci z niewielkimi trudnościami w szkole bądź takie, które mają znaczne problemy wpływające na wszystkie obszary codziennego życia. Będą to też osoby o różnych możliwościach intelektualnych – diagnoza może łączyć się z niepełnosprawnością intelektualną, ale i występować z przeciętną lub ponadprzeciętną inteligencją.
Zespół Retta oraz zespół Aspergera
Te obydwa zaburzenia są również neurologicznymi zaburzeniami rozwoju, zaliczanymi do spektrum autyzmu. O ile zespół Retta jest ściśle powiązany z płcią – w klasycznej postaci diagnozowany jest wyłącznie u dziewczynek – to zespół Aspergera nie jest już łączony z płcią.
Zespół Retta jako osobna jednostka został usunięty z klasyfikacji ICD-10, jednakże osoby wykazujące jego symptomy wraz zaburzeniami ze spektrum autyzmu otrzymują diagnozę “powiązane z Zespołem Retta”. Jego objawy to zaburzenia rozwojowe, pojawiające się po 6. do 18.miesiąca życia: utrata zdolności manualnych, powtarzalne ruchy rąk (np. klaskanie, stukanie), niski wzrost, małe ręce i głowa, napady padaczkowe i przykurcze mięśniowe. Do tego dochodzą objawy ze spektrum autyzmu, takie jak zanik mowy, problemy z komunikacją i kontaktami społecznymi, unikanie kontaktu wzrokowego, ataki paniki.
Zespół Aspergera, często nazywany jest autyzmem wysoko funkcjonującym, będącym łagodniejszą formą autyzmu dziecięcego. Często diagnozowany u osób dorosłych jako relatywnie łagodne zaburzenia rozwojowe, gdzie głównym problemem jest brak umiejętności nawiązywania relacji społecznych. Dodatkowo, dochodzą tu trudności w akceptowaniu zmian, brak elastyczności myślenia (ale bez upośledzenia umysłowego), oraz wąskie, ograniczone zachowania i zainteresowania. Głównym kryterium, które różnicuje zespół Aspergera od cięższych zaburzeń ze spektrum autyzmu, jest brak opóźnienia w rozwoju mowy czy jej zaburzeń, a także normalny rozwój poznawczy.
Autyzm – terapia i leczenie
Autyzm zostaje do końca życia, nie da się go cofnąć ani całkowicie wyleczyć. Jednakże wczesna diagnoza i wdrożenie procesu terapeutycznego może prowadzić do poprawy funkcjonowania osoby z autyzmem w stopniu zbliżonym lub równoznacznym z wyleczeniem. Objawy mogą być wtedy jedynie bardzo dyskretne i osłabione.
W leczeniu autyzmu ma zastosowanie terapia, która łączy w sobie działania edukacyjne i behawioralne. Jest prowadzona przez psychologa, pedagoga specjalnego, logopedę oraz rehabilitanta – w zależności od potrzeb i możliwości dziecka. Ważne jest wczesne wdrożenie i intensywna, systematyczna praca. Podczas terapii prowadzone są zajęcia teatralne, muzyczne, plastyczne, logopedyczne; stosuje się również np. terapię SI, która wspomaga i integruje rozwój układu nerwowego, czy hipoterapię, gdzie dodatkowym czynnikiem wspierającym jest żywa istota o zbliżonych reakcjach do osób ze spektrum autyzmu, co bardzo wspomaga działania terapeutyczne. Zajęcia edukacyjne mają na celu wspieranie samodzielności, naukę codziennych czynności i umiejętności społecznych, naukę mowy bądź alternatywnych form komunikacji, radzenie sobie ze stresem, nawiązywania przyjaźni. Leczenie farmakologiczne ma zastosowanie jedynie uzupełniające – umożliwia złagodzenie niektórych objawów i jest stosowane w celu poprawy nastroju, koncentracji, czy jako środek uspokajający.
Terapia prowadzona jest przez specjalistów, którzy posiadają odpowiednie przygotowanie do pracy z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, wymagającymi wsparcia i pomocy w przekraczaniu trudności. Takie kompetencje można nabyć np. na studiach podyplomowych z zakresu autyzmu, gdzie zdobywa się wiedzę o rozwoju i funkcjonowaniu osób autystycznych oraz ich specyficznych potrzebach edukacyjnych. Studia podyplomowe mają charakter kwalifikacyjny i pozwalają uzyskać kompetencje w zakresie integracji sensorycznej ze szczególnym uwzględnieniem dzieci oraz młodzieży z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Absolwenci tego kierunku są świetnie przygotowani do przeprowadzenia diagnozy oraz terapii, a także wsparcia rodziny i otoczenia dziecka, które posiada tak indywidualną osobowość
