Integracja sensoryczna to proces, podczas którego organizowane są wrażenia płynące z ciała i środowiska zewnętrznego w taki sposób, aby mogły być użyte do odpowiednich reakcji i celowego działania. Przy spektrum autyzmu bardzo często ten proces zostaje zaburzony. Jak objawiają się problemy z integracją sensoryczną u dzieci z ASD?
Spektrum autyzmu
Co to jest autyzm? Symptomy sugerujące autyzm objawiają się na dość wczesnym etapie i można go zdiagnozować już u kilkunastomiesięcznego dziecka. Wymaga to jednak obszernej analizy diagnostycznej, gdyż objawy mogą nie być specyficzne, ich zakres może być różnorodny i o zmiennym nasileniu. To całościowe zaburzenie rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego, ingerujące w osobowość człowieka powoduje trudności w obszarze rozwoju i funkcjonowania.
Integracja sensoryczna dziecka z autyzmem
Problemy z integracją sensoryczną mogą występować przy wielu schorzeniach, mogą je przejawiać również dzieci całkowicie zdrowe, jednak wykazujące drobne opóźnienia – na przykład z powodu wcześniactwa. Jednak przy spektrum autyzmu może to być dodatkowo dotkliwe, gdyż dzieci dotknięte autyzmem zupełnie inaczej odbierają świat zewnętrzny. Dodatkowo, zaburzenia przetwarzania sensorycznego powodują, że mózg źle odbiera informacje dostarczane przez zmysły; dlatego dzieci dotknięte tym problemem niewłaściwie reagują na zwyczajne doświadczenia sensoryczne. Utrudnia to rozwój, naukę i codzienne funkcjonowanie, tym samym negatywnie wpływając na jakość życia i samopoczucie dziecka.
Większość dzieci ze spektrum autyzmu przejawia zaburzenia SI – czyli problemy z odbieraniem i przetwarzaniem różnorodnych bodźców. W zależności od nasilenia objawów, różnicuje się trzy rodzaje tego zaburzenia: hiperaktywność, hipoaktywność i “biały szum”. W każdej z tych form występują – w różnym natężeniu – nieprawidłowości w obszarach:
- modulacji sensorycznej – zła interpretacja rodzaju i nasilenia informacji sensorycznych – odbieranie bodźców jako zbyt mocne lub słabe;
- zaburzenia dyskryminacji (różnicowania) sensorycznego – trudności ze zrozumieniem jakości informacji sensorycznych otrzymanych z otoczenia, co objawia się nie odróżnianiem podobnych słów lub brak rozumienia tego, co się dotyka jeśli dziecko tego nie widzi;
- zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym – problemy z zaplanowaniem i wykonaniem danego ruchu lub zadania: niezdarność, wpadanie na przedmioty, trudności z jedzeniem, ubieraniem się;
dodatkowo przy zaburzeniach posturalnych: słabe napięcie mięśniowe, zmęczenie, zachwiane poczucie równowagi, niestaranne pismo, podpieranie się;
- problemy w sferach poznawczej i intelektualnej oraz komunikacji, samodzielności, motoryki, koncentracji.
Niezależnie od rodzaju i natężenia jego symptomów, generuje to zachowania nieadekwatne do stopnia intensywności i natury bodźca sensorycznego. Skutkuje to problemami w procesie poznawczym oraz trudnościami w obszarze rozwoju emocjonalnego i motorycznego, co przekłada się również na kontakty z otoczeniem – relacje te są mocno zaburzone; dzieci ze spektrum autyzmu odbierane są jako dziwne lub niegrzeczne, nie potrafią komunikować się w standardowy sposób.
Hiperaktywność – przewrażliwienie
Przy nadwrażliwości występuje niski próg pobudzenia, co skutkuje bardzo szybkim przeciążeniem układu nerwowego bodźcami. Dziecko przeładowane doznaniami i emocjami próbuje je ograniczyć lub rozładować, co może skutkować drażliwością, wierceniem, czy wybuchami złości; może krzyczeć, płakać, a nawet być agresywne, również wobec siebie. Miejsca, gdzie znajduje się dużo osób lub występuje hałas (na przykład hipermarkety) mogą wywoływać duży dyskomfort, stres czy stany lękowe.
Hipoaktywność – podwrażliwość na bodźce
Dla dziecka ze spektrum autyzmu, które wykazuje cechy hipoaktywności, bodźce odbierane przez jego układ nerwowy będą zbyt słabe, by wykazywać reakcje. Skutkuje to wycofaniem, biernością i niskim poziomem pobudzenia oraz nie zwracaniem uwagi na wydarzenia, które dzieją się obok; może się to przejawiać również obojętnością na zbyt słabe bodźce – nie odczuwaniem zimna, brakiem reakcji na gorącą wodę czy ból.
“Biały szum” – sprzeczne sygnały
Przy tym zaburzeniu integracji sensorycznej dziecko nie jest w stanie określić, skąd pochodzi bodziec – czy jest z zewnątrz, czy z wnętrza ciała. Objawami mogą być na przykład: stałe odczuwanie w ustach jakiegoś smaku, patrzenie poprzez przedmioty i ludzi, mocne tarcie oczu, częste drapanie się, uderzanie głową w różne powierzchnie, stałe wydawanie z siebie dźwięków i wsłuchiwanie się w nie, hiperwentylacja.
Terapia SI przy spektrum autyzmu
Terapia integracji sensorycznej to dodatkowe wsparcie terapii całościowej dzieci ze spektrum autyzmu. Odpowiedni dobór ćwiczeń i rodzaju stymulacji może wyćwiczyć odpowiednie reakcje, które pomogą dziecku odnaleźć się w otaczającej go rzeczywistości, poprawiając jego zachowanie i ogólne funkcjonowanie. Bardzo ważna jest odpowiednia organizacja przestrzeni, w której na co dzień przebywa dziecko oraz współpraca rodziców.
Cały proces terapeutyczny powinien być dopasowany indywidualnie, w zależności od potrzeb i możliwości dziecka. Podczas sesji używane są specjalne pomoce dydaktyczne i rehabilitacyjne, jak na przykład huśtawki, hamaki podwieszane platformy, równoważnie, piłki czy tunele, a także materiały o różnej fakturze, kolorach, konsystencji czy zapachu – przeznaczone do stymulacji zmysłów; podczas wyciszania natomiast stosuje się kąciki wyciszające czy terapię światłem. Wszystkie te akcesoria wspierają układ proprioceptywny, przedsionkowy oraz zmysłów prawidłowo odbierać i przetwarzać różnego rodzaju bodźce.
Terapia prowadzona jest przez terapeutę, który posiada wiedzę i kompetencje do przeprowadzania zarówno procesu diagnozy, jak i całościowej terapii. Takie kompetencje można nabyć na przykład podczas studiów podyplomowych na kierunku Edukacja i terapia osób ze spektrum autyzmu z elementami integracji sensorycznej.
Efekty terapii integracji sensorycznej
Postępy terapii zaczynają być widoczne, gdy dziecko angażuje się w proces terapeutyczny – zaczyna samo inicjować różne zajęcia i kierować działaniami. Efektem jest znaczna poprawa motoryki i koordynacji ruchowej, lepsza świadomość i kontrola ciała, a także eliminacja lub ograniczenie nieprawidłowych zachowań poprzez wyćwiczenie odpowiednich reakcji na bodźce. Wzrasta poziom koncentracji i umiejętności poznawczych, a także samodzielności. Terapia zwiększa również umiejętności komunikacyjne i społeczne, co znacznie przekłada się na samopoczucie dziecka.
